دکتر شایسته شیرزادی
استادیار آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی نیشابور
یائسگی یک پدیده فیزیولوژیک طبیعی است که در زنان با افزایش سن رخ می دهد و نشان دهنده توقف قاعدگی و توانایی تولید مثل است که در اثر تغییر سطح برخی هورمون ها در بدن روی می دهد.
یائسگی معمولا در حدود ۵۰ سالگی اتفاق می افتد و اغلب زنان یائسگی را در فاصله سنی ۴۵ تا ۵۵ سالگی تجربه می کنند.
یائسگی پایان دوره باروری در زنان است و اگرچه جزء وقایع طبیعی زندگی زنان است، اما برخی علائم آن به اندازه ای شدید است که بر فعالیت های عادی روزانه افراد تأثیر منفی می گذارد.
این علائم شامل نشانه های جسمی (مانند گرگرفتگی و تعریق شبانه، تپش قلب/ ناراحتی قلبی، اختلال خواب و درد عضلانی/ درد مفاصل)، اختلالات خلقی و روانی (از قبیل افسردگی/ غصه، عصبی بودن/ تهاجمی بودن، اضطراب و فراموشی/ کم حافظگی/ عدم تمرکز) و علائم ادراری-تناسلی (کم شدن میل جنسی/ کم شدن رضایت جنسی، بی اختیاری ادرار/ مشکل ادرار کردن و خشکی واژن/ سوزش واژن) می باشند.
یک زن ممکن است هیچکدام از این علائم را تجربه نکند و یا فقط یک، یا چند و یا حتی همه آنها را تجربه کند. شدت علائم نیز ممکن است در بین افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. برخی افراد علائم شدیدی را تجربه می کنند، در حالی که برخی دیگر فقط علائم خفیفی دارند. همچنین شدت علائم در یک فرد نیز از یک روز تا روز دیگر بسیار متغیر است.
آگاهی از عوامل موثر بر علایم یائسگی، کنترل این علائم را برای زنان یائسه راحت تر نموده و مشکلات جسمی، روحی و روانی و ادراری-تناسلی آنان را کاهش می دهد.
یکی از عوامل مؤثر بر شدت علایم و مشکلات مربوط به یائسگی و دوران پس از آن، انجام رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت و سبک زندگی سالم است.سبک زندگی سالم و رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت شامل شش حیطه تغذیه، فعالیت فیزیکی، مدیریت استرس، رشد معنوی، بهبود روابط بین فردی و مسئولیت پذیری در قبال سلامت می باشد.
مطالعات نشان می دهد که زنان یائسه، دانش محدودی درباره سبک زندگی سالم دارند. همچنین، دانش و مهارت کافی در مدیریت علائم و عوارض یائسگی را ندارند و زندگی آنها تحت تأثیر پیامدهای نامطلوب آن قرار می گیرد.
لذا مطالعه ای با هدف بررسی رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در زنان یائسه و ارتباط آن با علائم یائسگی در شهر نیشابور انجام شد.
در این مطالعه که در سال ۱۴۰۱ انجام شد، ۳۰۰ زن یائسه (۴۵ تا ۶۰ سال) ساکن شهر نیشابور شرکت داشتند. میانگین سنی زنان شرکت کننده در مطالعه ۱/۴±۴/۵۶ بود.
براساس نتایج مطالعه، افراد شرکت کننده در پژوهش از نظر وضعیت رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در سطح متوسط بودند و پایینترین نمره مربوط به فعالیت فیزیکی و مدیریت استرس و بالاترین نمره مربوط به روابط بین فردی بود. همچنین افراد با سطح تحصیلات پایینتر، وضعیت اقتصادی ضعیفتر و افرادی که همسرانشان سطح تحصیلات پایینتری داشتند، نمره رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در آنها پایینتر بود.
درخصوص علائم یائسگی، درد عضلانی/ درد مفاصل، گرگرفتگی و عرق شبانه، اضطراب و کم شدن میل جنسی/ کم شدن رضایت جنسی بترتیب شایعترین علائم یائسگی بودند. همچنین بین علائم یائسگی با ابتلا به بیماری مزمن و سطح تحصیلات همسر ارتباط وجود داشت، بطوریکه زنانی که مبتلا به حداقل یک بیماری مزمن بودند و زنانی که همسران آنها سطح تحصیلات پایینتری داشتند، علائم یائسگی در آنها بیشتر بود.
نهایتا، نتایج مطالعه نشان داد، بین رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت با علائم یائسگی ارتباط وجود دارد و داشتن سبک زندگی سالم با کاهش علائم یائسگی همراه بود.
لذا برنامه های اصلاح سبک زندگی می تواند منجر به کاهش علائم یائسگی در زنان یائسه شود و زنان یائسه با انجام رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت و داشتن سبک زندگی سالم، علائم یائسگی کمتری را تجربه نموده، و می توانند دوران یائسگی سالمتری را سپری نمایند.
بنابر نتایج مطالعه انجام شده، نیاز است آگاه سازی زنان یائسه و طراحی و اجرای مداخلات در راستای داشتن سبک زندگی سالم و انجام رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت، با توجه بیشتر به برخی گروه های جامعه از قبیل افراد با سطح تحصیلات پایینتر و وضعیت اقتصادی ضعیفتر توسط سیاستگذاران و دست اندرکاران نظام سلامت مدنظر قرار گیرد. همچنین درخصوص برنامه ریزی درجهت ارتقاء رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت، نیاز است ارتقاء فعالیت فیزیکی و توانمندسازی زنان درخصوص مدیریت استرس در اولویت قرار گیرد.
واحد ترجمان دانش سلامت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی نیشابور
