فاطمه سادات رضوی
در مراحل بحرانی زندگی هر شخصی ممکن است فکر خودکشی به ذهنش خطور کرده باشد اما از فکر خودکشی تا اقدام به خودکشی فاصله‌ی زیادی است که مداخلات روانشناختی به موقع می‌تواند با شناسایی علل خودکشی، ضمن درمان گام به گام اختلال‌های خلقی و رفتاری، افراد را از اقدام به آن منصرف کند.
با عمل، امید بسازیم؛ شعار سه ساله روز جهانی «پیشگیری از خودکشی» است. به اعتقاد کارشناسان با پیشگیری می‌توان مانع از بروز عوامل خودکشی و اقدام به آن شد و برای این کار نیاز به اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی است اما در تماس‌های خاتون‌شرق با تعدادی از مدیران برای بررسی وضعیت خودکشی در نیشابور اعلام شد که آمار خودکشی محرمانه است.
در این گزارش خاتون‌شرق به بررسی دلایل محرمانه بودن آمار خودکشی می‌پردازد.
آمار جهانی خودکشی
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالانه در سراسر جهان ۱۶میلیون نفر «فکر خودکشی» را در سر می‌پرورانند و حدود ۸۰۰ هزار نفر در جهان بر اثر اقدام به خودکشی جان خود را از دست می دهند.
در این گزارش وضعیت مالی شخص، وضعیت عمومی اقتصادی، سطح سواد، جنسیت، جغرافیا، میزان فشار کاری، اعتیاد به مواد مخدر و الکل، رنگ باختن معنویت، بیماری و سطح دسترسی به اسلحه از جمله عواملی ذکر شده که می‌تواند در نرخ خودکشی در جوامع دخیل باشد.
براساس این‌گزارش، میزان خودکشی در میان مردان بیشتر از زنان است و از ۱/۵ برابر در کشور های درحال توسعه تا ۳/۵ برابر در کشور های توسعه یافته متغیر بوده و عموماً در میان افراد بالای ۷۰ سال رایج است و اروپا بالاترین نرخ خودکشی را بر اساس منطقه در سال ۲۰۱۵میلادی داشته است.
خودکشی چیست؟
خودکشی عملی عمدی است که باعث مرگ فرد میشود.
خودکشی پدیده‌ای پیچیده است و می‌تواند علل گوناگون مانند ناامیدی، اختلالات روانی (نظیر افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلال طیف اوتیسم)، اختلالات فیزیکی (مانند سندروم خستگی مزمن)، شکست عشقی، اعتیاد به الکل، سوءمصرف مواد یا دارو داشته باشد.
خودکشی ناموفق یا رفتار خودکشی غیر کشنده، نوعی آسیب به خود با هدف پایان دادن به زندگی است که منجر به مرگ نمی شود.
خودکشی کمکی زمانی است که فردی به طور غیر مستقیم به شخص دیگری کمک کند تا باعث مرگ خود شود و این را از طریق ارائه مشاوره یا تهیه ابزار انجام می دهد.
آگاه‌سازی یا یأس آفرینی
متداول ترین روش خودکشی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و تا حدودی با دسترسی ابزار های موثر مرتبط است. روش های متداول خودکشی شامل حلق آویز کردن، مسمومیت با آفت‌کش‌ها و اسلحه گرم است.
درباره شایع‌ترین شیوه‌های خودکشی در نیشابور اطلاعاتی در دسترس نیست.
اطلاعات حیاتی محرمانه
دکتر نجمه عابدی شرق مدیر گروه سلامت روان اجتماعی واعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی نیشابور در پاسخ به این سوال که به چه علت آمار خودکشی محرمانه است اظهار کرد:
حریم خصوصی افراد بسیار مهم است و تمایل داریم تا اعتماد افراد به تیم سلامت حفظ شود و خودکشی یک موضوع بغرنج و علت آن نیز پیچیده است که از دیدگاه روانی و اجتماعی باید آن را بررسی کرد و البته نحوه مطرح کردن آن نیز در رسانه ها مهم است و نیاز به آموزش در این زمینه داریم.
آیا اطلاع‌رسانی آمار خودکشی به شهروندان باعث افزایش سطح آگاهی و خودمراقبتی‌ها نمی‌شود؟
بله و قدم‌هایی هم در این مسیر برداشته شده و دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور و فرمانداری هم در این جهت حرکت می‌کنند که رسانه ها آگاهانه‌تر این کار را انجام دهند. البته نحوه گزارش‌دهی بسیار مهم است و باید براساس یک کار علمی باشد. یکی از رویکردهای اشتباه رسانه‌ها نحوه گزارش وقایع مربوط به خودکشی است که از جزئیات و خود صحنه خودکشی به بدترین شکل گزارش تهیه می‌کنند، شیوه اطلاع رسانی بسیار مهم است مثلاً یک سلبریتی برای جلب توجه صحنه‌ای از خودکشی شخصی را از پل هوایی منتشر می‌کند که باعث می شود افراد زیادی که مستعد خودکشی هستند از آن الگو برداری کنند و آمار اقدام به خودکشی زیاد شود و این نیاز به آموزش دارد و در برنامه‌های ۶ ماه آینده دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور آموزش رسانه‌ها در این زمینه در دستور کار قرار دارد.
مهدیه مومنی دبیر جامعه شناسی در این خصوص گفت: به خاطر یأس و ناامیدی که بین مردم ایجاد میشود هیچ وقت این آمار اعلام نمی شود زیرا سعی می کنند اخبار منفی را در جامعه بروز ندهند و این فقط مربوط به کنکور نیست آمار خودکشی واقعی را هم اعلام نمی‌کنند چون موجی از یأس و ناامیدی را در جامعه به وجود می آورد و یک عده ممکن است به خودکشی تشویق شوند.
کاظم صدیقی مشاور تحصیلی هم درباره اینکه چرا آمار خودکشی اعلام‌نمی‌شود اظهار کرد: دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد و هر آماری مثل آمار طلاق، خودکشی، فقر و خیلی دیگر از آمارها پنهان هستند زیرا وقتی آمار های منفی در جامعه اعلام میشود احساس امنیت اجتماعی را کاهش می‌دهد چون این آمارها برای جامعه نیست بلکه برای برنامه‌ریزان جامعه است و اگر آمارهای منفی اعلام شود اضطراب اجتماعی را افزایش می‌دهد ولی باید این آمارها در اختیار متخصصین و صاحب نظران قرار بگیرد تا بتوانند برای آن راهکاری پیدا کنند.
کاظم صدیقی روانشناس مرکز مشاوره کاوش اظهار کرد: متأسفانه مسأله خودکشی در جامعه ما آن طور که باید جدی گرفته نمی شود و دستگاه ها درمورد خودکشی های کنکور آماری نمی‌دهند و کار پژوهشی در این موضوع انجام نشده و با تغییر شکل کنکور و آماده کردن والدین و جلوگیری از مافیای کنکور، که با بالا بردن استرس دانش آموزان کسب ثروت می‌کنند و هیچ اراده ای برای اینکه اقدامی انجام شود تا آنها با روح و روان مردم کاسبی نکنند، وجود ندارد.
خودکشی در نیشابور کاهش یافت
دکتر نجمه عابدی شرق مدیر گروه سلامت روان اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی نیشابور گفت: با توجه به آمار جهانی از هر یکصد‌هزار نفر ۱۰مورد خودکشی منجر به مرگ ثبت شده و این آمار در ایران به طور میانگین هفت ممیز چهاردهم و در استان خراسان رضوی چهار ممیز ۲دهم و در نیشابور چهار ممیز ۹دهم است.
وی با اشاره به اینکه طی یک سال گذشته اقدام به خودکشی در نیشابور رو به کاهش بوده گفت: در بین استان‌های کشور وضعیت خراسان رضوی از لحاظ آمار خودکشی در جایگاه‌های آخر قبل از خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان قرار دارد و در بین شهرستان‌های خراسان رضوی نیشابور در بین ۳۲ شهرستان در جایگاه هفدهم است.
وی افزود: بر اساس پژوهش‌های انجام شده در خارج از کشور علت ۹۰درصد خودکشی‌ها افسردگی است و در ایران بر اساس تحقیقات انجام شده، اختلالات روانی علت ۷۰ درصد خودکشی‌ها است که با شناسایی و پیشگیری آن می‌توانیم آمار خودکشی را کاهش دهیم.
یکی از مسائل مهم در سازمان بهداشت جهانی موضوع پیشگیری از بروز عواملی است که منجر به پدید آمدن خودکشی میشود و در این خصوص شناسایی و درمان اختلال‌های روانپزشکی در اولویت قرار دارد.
سازمان جهانی بهداشت در این باره چهار راهکار ارائه داده است که شامل:
۱- شناسایی و درمان به موقع
۲- کاهش دسترسی به مواد مهلک
۳- ثبت مسئولانه فوت‌ها
و چهارم، ارائه گزارش مسئولانه در رسانه‌ها است.
وی اظهار کرد: طبق آمارهای کشوری در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال خودکشی دومین علت فوت برای خانم‌ها و سومین علت فوت برای آقایان است و براساس بررسی‌های انجام شده در نیشابور طی ۶ ماه نخست امسال، آمار خودکشی در گروه سنی ۱۹ تا ۳۴ سال بیشتر بوده است.
وی با اشاره به اینکه آمار اقدام به خودکشی با آمار خودکشی منجر به فوت متفاوت است گفت: اختلالات روانپزشکی و افسردگی در خانم‌ها شایع‌تر و آمار اقدام به خودکشی هم در خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر است.
در بخش استانی، حدود ۶۵ درصد خانم ها را شامل می شود و در برخی نقاط، سه تا پنج برابر است اما آمار خودکشی منجر به فوت، در آقایان بیشتر بوده زیرا آقایان از روش‌های خطرناک‌تری برای خودکشی استفاده می‌کنند که معمولاً هم فوت آنها بیشتر است.
اختلافات زناشویی بیشترین عامل خودکشی در نیشابور
وی درخصوص اینکه بیشترین دلایل خودکشی در نیشابور مربوط به چه مواردی است اظهار کرد: در بین عوامل منجر به خودکشی اختلالات روانپزشکی در صدر قرار دارد اما در نیشابور اختلافات زناشویی جزو بیشترین عوامل منجر به خودکشی است و برای کاهش این آمار برگزاری برنامه‌های افزایش مهارت‌های زناشویی و ارتباطی به طور جدی در دستور کار دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور قرار گرفته و معضل اعتیاد هم یکی دیگر از عوامل خودکشی است.
وی در پاسخ به این سوال که چند درصد از موارد اقدام به خودکشی در نیشابور مربوط به دانش‌آموزانی بوده که به علت ناکامی در کنکور دست به این اقدام زده‌اند گفت: در ماه‌های منتهی به کنکور، اقدام کنندگان به خودکشی در بین دانش آموزان زیاد می شود، مخصوصاً در ماه‌های خرداد و تیر که استرس و فشار کنکور زیاد است و در این زمینه روال کار به این صورت است که لیست افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی دریافت میشود و با تک‌تک آنها تماس گرفته شده و به آنان خدمات روانشناسی رایگان ارائه میشود.
وی افزود: در کل اولویت ما پیشگیری از خودکشی است و از سن پنج تا ۵۹ سال در مراکز جامع سلامت برنامه آموزش فردی و گروهی ارائه میشود و در آموزش گروهی همه جمعیت غربال میشود البته در آموزش‌وپرورش هر سال جمعیت دانش‌آموزی غربال میشود و به تازگی لیست اقدام‌کنندگان به خودکشی در اختیار دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور هم قرار می‌گیرد و تا پیش از آن، این لیست محرمانه محسوب می‌شد و خود آموزش‌وپرورش برایشان جلسه مشاوره برگزار می‌کرد اما حالا با تشکیل کمیته پیشگیری از خودکشی در نیشابور که دبیر آن دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور است این لیست از آموزش وپرورش، بهزیستی و پزشکی قانونی در اختیار ما قرار خواهد گرفت.
وی افزود: در همه مراکز جامع خدمات سلامت غربال‌گری اولیه توسط مراقبین، روانشناسان و پزشکان در سه حوزه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد انجام میشود و افرادی که در معرض خطر هستند شناسایی می‌شوند و در ادامه تیم‌های سلامت پیگیر آنها هستند مگر اینکه فردی خودش اعلام کند هیچ کدام از علائم افسردگی و اضطراب را ندارد و مهم‌ترین چالشی که در این زمینه با آن مواجه هستیم در مورد اطلاع رسانی است و هنوز مردم اطلاعات زیادی درباره خدماتی که در این زمینه ارائه میشود ندارند و در این زمینه روزنامه‌ها، مجله‌ها و رسانه‌ها باید به ما کمک کنند و رسانه‌ها درست اطلاع رسانی کنند.
