گزارشگر: سعید صفارائی
عکاس: محمود کمالی
نخستین همایش روز ملی صنعت فرش در نیشابور با عنوان «پیوند تار و پود» به همت اتحادیه فروشندگان فرش، پتو و موکت شهرستان نیشابور با همکاری معاونت استانداری و فرمانداری ویژه نیشابور، شرکت فرش آستان قدس رضوی، شورای اسلامی، شهرداری، اتاق اصناف، اداره صمت، اداره فرهنگ و ارشاد این شهر برگزار شد.
در این همایش که هم‌زمان با روز ملی صنایع دستی در فرهنگسرای سیمرغ برگزار شد جمعی از کارشناسان و متخصصان صنعت فرش از جمله دکتر حمید کارگر مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی، مهندس مجید محمدپناه مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران و دکتر محمود اسعدی استاد دبیر همایش چهره‌های ماندگار و دکتر مجتبی محمودی مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی شرق کشور حضور داشتند.
مجید جهانگیری رئیس اتحادیه فروشندگان فرش، پتو و موکت شهرستان نیشابور در این همایش ضمن قدردانی از همکاری و همراهی مدیران شهرستان برای برگزاری این همایش گفت: ایران به عنوان یکی از کهن ترین تمدن های جهان، سابقه طولانی در صنعت فرش دارد و فرش‌های ایرانی از دیرباز به عنوان شاهکارهای هنری این سرزمین شناخته شده‌اند.
جهانگیری گفت: هنر بافندگی فرش در ایران ریشه در فرهنگ و تاریخ کهن این کشور دارد و بافندگان ایرانی با هنر و ذوق سرشار خود، طرح ها و نقوش زیبای فرش ها را خلق می کنند که هر کدام تجلی هویت و فرهنگ غنی ایرانی است و از نظر کیفیت و زیبایی، فرش های ایرانی بی نظیر هستند و در سرتاسر جهان مورد تحسین و تقاضا قرار دارند.
وی افزود: فرش ماشینی ایران تلفیقی از هنر و صنعت و یکی از محصولات برجسته صنعتی و هنری این کشور است که با کیفیت بالا و طرح‌های متنوع، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای داخلی و بین‌المللی پیدا کرده و این صنعت با ترکیب فناوری پیشرفته و هنر اصیل ایرانی، توانسته محصولاتی با دوام و زیبا تولید کند که مورد پسند خریداران مختلف قرار می‌گیرد.
وی گفت: یکی از مزایای اصلی فرش ماشینی ایران قیمت مناسب آن نسبت به فرش‌های دستباف است. این فرش‌ها به دلیل استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و تولید انبوه با هزینه‌ی کمتری تولید می‌شود و در نتیجه برای قشر وسیع‌تری از جامعه قابل دسترسی است و از دیگر ویژگی‌های بارز فرش ماشینی ایرانی می‌توان به کیفیت بالای مواد اولیه، استفاده از نخ‌های اکریلیک هیت‌ست شده، رنگ‌های متنوع و ماندگار و طرح‌های متنوع و زیبا اشاره کرد و این فرش‌ها در ابعاد و اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند که برای استفاده در فضاهای مختلف مناسب هستند.
وی خاطرنشان کرد: فرش ماشینی ایران به دلیل کیفیت بالا و طرح‌های زیبا، جایگاه خوبی در بازارهای جهانی دارد و صادرات این محصول نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کند اما با وجود موفقیت‌های بسیار صنعت فرش ماشینی ایران با چالش‌هایی نیز مواجه است. نوسانات قیمت مواد اولیه و نیاز به به‌روزرسانی مستمر تکنولوژی از جمله این چالش‌ها هستند با این حال با توجه به ظرفیت بالای این صنعت و حمایت‌های دولتی، آینده روشنی برای صنعت فرش ایرانی پیش‌بینی می‌شود.
مهدی دونده معاون استاندار و فرماندار ویژه نیشابور در این همایش با تقدیر و تشکر از برگزارکنندگان این همایش و اینکه نیشابور برای برگزاری این همایش ملی انتخاب شده گفت: تاریخ تمدن نیشابور با قدمت این هنر تاریخی فاخر همخوانی دارد.
وی افزود: امسال به نام «جهش تولید با مشارکت مردم» نام‌گذاری شده و دلیل این نام‌گذاری این است اگر اقتصاد کشور درست باشد سایر مسیرها هم به درستی طی می شود و امروز با وجود تحریم‌های ظالمانه اقتصاد کشور ما یکی از تحریم‌پذیرترین اقتصادهای دنیا است زیرا در بخش تولید به خوبی عمل نشده است.
وی گفت: ما نتوانسته‌ایم وابستگی به کشور خودمان ایجاد کنیم و تاکنون خام فروشی کرده‌ایم و جهش تولید را با استفاده از فن‌آوری‌های نوین باید در دستور کار قرار دهیم و از این طریق برای سایر کشورها وابستگی ایجاد کنیم.
وی اظهار کرد: در همین صنعت فرش طی سه مرحله در چهار دهه گذشته صنعت فرش ایران تحریم شد و یکی از مقاصد فرش دستباف ایران کشور آمریکا بود که با این تحریم‌ها صادرات قطع شد پس ما نتوانستیم وابستگی برای تولیداتمان به وجود بیاوریم و مشارکت مردم نیازمند تکامل فکری و منابع انسانی کارآمد مانند نخبگان است تا اهداف اقتصادی کشور تحقق پیدا کند.
وی اظهار کرد: صنعت فرش یک هنر و خلاقیت با پیوست اقتصادی است که سه‌هزار سال در ایران قدمت دارد اما چه اتفاقی افتاده که از هنر فاخر فرش دستباف نتوانسته‌ایم به خوبی استفاده کنیم و بازارهای جهانی را قبضه کنیم البته بخشی از آن به خاطر تحریم‌ها است.
وی گفت: فرش دستباف ۲جبهه داخلی و خارجی دارد و باید برای هر ۲جبهه برنامه‌ریزی داشته باشیم. امروز یک تبلیغ از فرش دستباف ایرانی در رسانه ملی و بخش خصوصی نمی‌بینیم و کم‌کم در حال فراموشی است در حالی که بسیاری از نقوش و طرح‌های همین فرش دستباف با سبک زندگی نوین و مدرن ما همخوانی دارد پس رقابت را در بازار باید تولیدکنندگان فرش دستباف در اولویت قرار بدهند و کوتاهی‌هایی که در معرفی این هنر اتفاق افتاده کم نیست.
وی افزود: تولید هر فرش دستباف در کشور ما باعث ایجاد اشتغال مستقیم برای ۳۰نفر می‌شود و اگر بخواهیم یک هنر و اثر فاخر و بااصالت داشته باشیم باید همه کمک کنیم و برگزاری این همایش‌ها در معرفی هنر فرش دستباف بسیار موثر است و من از برگزار کنندگان این همایش و آقای جهانگیری که باعث و بانی این همایش هستند تقدیر می‌کنم.
تالار فرش نیشابور
حسین سراج رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان نیشابور در این همایش گفت: فرش دستباف هم هنر و هم صنعت است و نیشابور با دارا بودن ۲۲هزار بافنده فرش در این زمینه سرآمد است و از شهردار نیشابور تقاضا دارم تندیس نماد فرش اصیل نیشابور را تهیه و تدارک ببینند.
وی افزود: در نیشابور این ظرفیت وجود دارد که یک نمایشگاه دائمی فرش به عنوان تالار فرش داشته باشیم تا هیات‌های اقتصادی بتوانند از آن بازدید کرده و با توانمندی‌های نیشابور و ایران آشنا بشوند.
وی گفت: طی این مدت با وجود تحریم‌ها، ۳۰۰میلیون دلار صادرات فرش داشتیم و در زمان دولت رئیس‌جمهور شهید هر سال ۳۰درصد به این صادرات افزوده می‌شد و بخشی از ۲۰۰میلیون دلار صادراتی که از گمرک نیشابور داشتیم شامل همین فرش دستباف بود و امیدواریم با کمک فرماندار و نمایندگان نیشابور این صنعت فاخر و ماندگار که نسل به نسل به ما به ارث رسیده است را برای آیندگان به یادگار بگذاریم.
فرش هشت‌ضلعی آرامگاه عطار وضعیت خوبی ندارد
دکتر حمید کارگر مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی از دیگر سخنرانان این همایش بود.
او گفت: فرش ایران از دوران قاجار به عنوان یک کالای لوکس صادراتی و ارزآور محسوب می‌شده است اما این شاخص تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی است.
وی افزود: آمریکا بزرگترین مصرف‌کننده فرش در جهان است و بخش عمده آن را از ایران تامین می‌کرده و گرچه تحریم‌ها تاثیرگذار بوده اما سیاست‌گذاری‌های داخلی هم بسیار مهم است. در حال حاضر صنعت فرش دچار یک سردرگمی است و معلوم نیست که باید در حوزه وزارت صنعت تعریف شود یا وزارت میراث فرهنگی؟ همچنین قوانین حمایتی که باید باشد و گاه نیست مانند بیمه قالیبافان یکی از معضلات بزرگ برای بیش از یک میلیون نفر از قالیبافان کشور است.
وی گفت: یکی از اتفاقات که گریبان‌گیر صنعت فرش شده کاهش توان اقتصادی خریداران است و همچنین معضل دیگر کم شدن حجم تجارت فرش به خاطر تغییر نوع دکوراسیون خانه‌ها است. روزگاری در همه مراسم‌ها ما از فرش استفاده می‌کردیم و عنصر اصلی این برنامه‌ها فرش بود که امروزه گم شده است.
وی گفت: تا چند سال قبل ایران صدرنشین تجارت فرش دستباف در دنیا بود اما امروز هند اول است و پاکستان، نپال و ترکیه سهم بزرگی دارد و ما عقب‌نشینی کرده‌ایم و سه سال است که کمتر از ۵۰میلیون دلار صادرات فرش داریم درحالی که قبلا این میزان بیش از ۵۰۰میلیون دلار بود و امروز کمتر از یک درصد صادرات غیرنفتی ما به فرش اختصاص دارد.
وی اظهار کرد: به خاطر کم کاری‌ها در حوزه فرش‌بافی بیشتر در حال تکرار هستیم و ما به سراغ توسعه دانش فرش در هنرستان‌ها و دانشگاه‌ها رفتیم اما متاسفانه دانشجویان ما چیزی یاد نگرفتند زیرا ارتباطشان با صنعت و بازار در حداقل ممکن است و رقبای قدرتمندی هم داریم که به قیمت تمام شده کمی فرش را تولید می‌کنند و از سوی دیگر انواع کف‌پوش‌ها در حال جایگزین شدن به جای فرش هستند.
وی گفت: ما دچار خودتحریمی هم هستیم، تعرفه ورود ابریشم را به بهانه حمایت از تولید ابریشم داخلی بسیار افزایش دادیم و تورم هم بر قیمت پشم و پنبه داخلی و در نهایت بر فرش تاثیر گذاشته است یا برخی قوانین مانند بازگرداندن ارز صادراتی بازرگانان فرش را دچار مشکل کرده است و این سیاست‌گذاری‌های آزاردهنده باید رفع شود.
وی اظهار کرد: ما دارای گنجینه بسیار غنی طرح، نقشه و رنگ فرش هستیم که از پیشینیان ما به ارث رسیده و با وجود همه این مشکلات هنوز نام و سهم فرش ایرانی در دنیا مطرح و یک برند جهانی است که همه مواد اولیه و تولید آن کاملا سازگار بر محیط زیست است و باید روی این شاخص‌ها تاکید کنیم و مانور بدهیم همچنین دارای بافندگان و طراحان متخصص و باتجربه و زبده هستیم و بازرگانان فرش ما در همه بازارهای جهانی حضور دارند.
وی خاطرنشان کرد؛ آموزه‌های تاریخی هم به ما می‌گوید فرش ایرانی با سه‌هزار سال قدمت پایدار خواهد ماند و همانطور که از جنگ‌ها و مصائب مختلف مانند حمله مغولان به نیشابور جان به در برده دوباره سربلند کرده است.
وی گفت: بزرگترین فرش دنیا برای مسجدی در ابوظبی به مساحت ۶هزارمترمربع در نیشابور بافته شده و در کتاب گینس هم ثبت شده و در کنار آن نام ایران آمده اما نام نیشابور نیست و این باید ثبت شود که چه تعداد قالیباف با چه تعداد گره آن را بافته‌اند.
وی با اشاره به بازدید از آرامگاه عطار نیشابوری گفت: فرشی که در آرامگاه عطار وجود دارد از لحاظ طرح و نقشه چندان شاخص نیست اما از این بابت که این فرش هشت ضلعی به سفارش انجمن مفاخر برای آرامگاه عطار نیشابوری بافته شده شاخص است.
وی افزود: این فرش در حال حاضر دچار آسیب شده و در برخی نقاط پاره شده و بیدخوردگی فراوان دارد و پیشنهاد می‌کنم این فرش را تحویل گرفته و نقشه آن را برداشت کنیم و نمونه آن را بافته و تحویل بدهیم.
دکتر محمود اسعدی استاد دانشگاه تهران و دبیر همایش چهره‌های ماندگار دیگر سخنران این همایش با تقدیر از رئیس اتحادیه فروشندگان فرش نیشابور برای برگزاری این همایش گفت: فرش یک رسانه و عصاره فرهنگ و هنر و تمدن ایران است و سمبل‌ها و نکات برجسته تمدن ایرانی در نقوش فرش ما تبلور یافته است.
وی اظهار کرد: فرش نماینده شرقی‌ها در غرب است و با کشف فرش پازیریک مشخص شد ایرانیان در این هنر سابقه سه هزارساله دارند.
وی افزود: فرش به عنوان یک متاع گرانبها ابتدا باید تبیین شود و نگرش ما به فرش باید تغییر کند و امروز حضور فرش در زندگی روزمره ما کم‌رنگ شده است.
فرش ایرانی آینه تمام‌نمای هویت ملی
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی شرق کشور گفت: فرش ایرانی آینه تمام نمای هویت تاریخی و فرهنگ ملی ایرانیان است و جاودانگی طرح و نقش‌های قالی ایرانی با ثبت آنها در آرشیو و حافظه ملی ایرانیان در سازمان اسناد و کتابخانه ملی تضمین می‌شود.
مجتبی محمودی مهماندوست در اولین همایش روز ملی صنعت فرش در فرهنگسرای سیمرغ نیشابور اظهار کرد: در میان کالاها و صنایع فرهنگی هیچ کالای دیگری را نمی‌توان یافت که به اندازه فرش با هویت مردم گره خورده و به زیور هنر آمیخته باشد.
وی با اشاره تفاهم‌نامه میان سازمان ملی فرش ایران و سازمان اسناد و کتابخانه ملی، افزود: در این تفاهم نامه که حدود یک دهه پیش منعقد شده بر ثبت نقشه‌های قدیمی و تاریخ شفاهی فرش تاکید شده و ما نیز در راستای رسالت سازمانی در پی ایفای این وظیفه هستیم.
مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی شرق کشور با بیان جمله‌ای از رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اینکه «ان‌شاالله در لابلای اسناد و با دقت و با تحقیق در آن حقایقی از تاریخ آشکار شود»،گفت: گردآوری و نگهداری اسناد مرتبط با فرش مانند مستندسازی و ثبت تولید بزرگترین فرش جهان توسط قالیبافان نیشابوری که رکورد آن در گینس هم ثبت شده در حافظه ملی ایرانیان ضروری است.
وی درباره سند تاریخی مانند راه‌اندازی موسسه قالی ایران ذیل وزارت اقتصاد ملی در سال ۱۳۰۹ گفت: این سند تاریخی درباره تشکیل صنفی متشکل از قالی‌فروشها، قالی‌بافها و نقشه‌کش‌ها و رنگ‌آمیزان فرش است که حاوی نکات مهم تاریخی و عبرت و درس‌های بسیار است.
محمودی همچنین به سند تلگراف اتحادیه کارگران خراسان در سال ۱۳۲۲ شمسی اشاره کرد که در آن وضعیت معیشتی قالیبافان را در دوره پهلوی مشقت‌بار دانسته و خواستار اعطای خواربار و تسهیلات حمایتی برای این قشر شده است.
به گفته وی، فرش قبل از زیرپابودن، چشم‌نواز است و عامل ارتباطی و زبان مشترک همگان است و ثبت اسناد میراث مکتوب و تاریخ شفاهی این صنعت و هنر جهانی، چراغ راه آیندگان می‌باشد.
شایان ذکر است اولین همایش روز ملی صنعت فرش در نیشابور با عنوان «پیوند تار و پود» با حضور جمعی از مسئولان استانی و مهمانان، پژوهشگران و علاقه مندان این حوزه در فرهنگسرای سیمرغ نیشابور برگزار گردید. در پایان این همایش از مهمانان با اهدای لوح و جوایزی نفیس تقدیر شد.
