«طرح مدل‌سازی درمان‌یار خانوادگی اعتیاد» برای نخستین بار در کشور در سال ۹۵ توسط بهزیستی خراسان رضوی، طراحی شد.
در این طرح که بیش از ۱۲۰ روان‌شناس، ۲۰۰ خانواده و ۷۰ کلینیک ترک اعتیاد در آن مشارکت یا همکاری داشته‌اند امکان مشارکت مستقیم یکی از اعضای خانواده‌ی معتاد در فرایند درمان وی، مورد بررسی قرار گرفته است.
استفاده از نیروهای خودیار در درمان اعتیاد، در همه جای دنیا تجربه شده و نتایج آنها مثبت بوده است اما در ایران، این مسئله در مورد خانواده، پیش از طراحی و اجرای این پژوهش، مورد بررسی علمی قرار نگرفته بود.
طرح مدل‌سازی در این زمینه از سوی معاونت پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی به بهزیستی کشور پیشنهاد داده شد و سازمان بهزیستی با انجام آن موافقت کرد.
نتایج این طرح نشان می‌دهد که اگر یکی از اعضای خانواده در فرایند درمان مشارکت مستقیم داشته باشد در آیتم‌هایی که میزان عود معتاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد تفاوت‌های معناداری ایجاد می‌کند که درمان پیشگیرانه را تقویت می‌نماید.
به گفته رئیس بهزیستی نیشابور اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی و اجتماعی است یعنی علاوه بر اینکه جسم و روان فرد معتاد بشدت با آن درگیر می‌شود اطرافیان، خانواده، محله و جامعه‌ای که وی در آن زندگی می‌کند نیز از اعتیاد وی تأثیر می‌پذیرند.
دکتر علی صدر ضمن اشاره به اینکه اعتیاد تا مرحله‌ای از فرایند رشد و پیشروی، یک بیماری است گفت: به جهت اینکه عامل ایجاد این بیماری یعنی مواد مخدر، دومین تجارت پرسود جهان را تشکیل می‌دهد نمی‌توان جلو ورود آن را گرفت چون میلیاردها دلار در جهان صرف تولید، فرآوری، انتقال، قاچاق و فروش آن به مصرف کنندگان می‌شود و این هزینه‌ی میلیاردی باعث می‌شود که مبارزه با آن بسیار دشوار و در برخی موارد عملا غیر ممکن باشد.
وی اضافه کرد: بنا بر این بهترین راه برای جلوگیری از رشد و توسعه‌ی این بیماری در جامعه، پیشگیری است به عبارت دیگر چون نمی‌توان جلو عامل بیماری را گرفت، باید کسانی را که زمینه‌ی ورود عامل یعنی مصرف مواد مخدر را دارند از طریق آموزش و مراقبت روحی روانی، واکسینه کرد.
به گفته صدر یکی از طرق پیشگیری، جلوگیری از عود مجدد بیمارانی است که بهبود یافته‌اند چون در اعتیاد، میزان عود یا ابتلای مجدد بسیار بالاست بنا بر این اگر بتوان معتاد را از بازگشت دوباره به اعتیاد دور کرد، فعالیت مهمی در جلوگیری از شیوع اعتیاد در جامعه محسوب می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: البته در مورد اینکه چه افرادی با چه خصوصیات روانی، اجتماعی و ژنتیکی بیشتر در معرض ابتلا به اعتیاد قرار دارند بین دانشمندان اختلاف نظر هست اما بر اساس نظریات فعلی، میزان سواد، سطح رفاه اجتماعی، شرایط روحی و روانی، وضعیت خانوادگی از جهت روابط بین فردی، خودآگاهی، مهارت‌های اجتماعی و وضعیت خلقی افراد، از فاکتورهای مؤثر در این زمینه به حساب می‌آیند.
به گفته این روان شناس بر همین اساس، آموزش‌های آگاه‌سازی و مهارت‌های زندگی به تمام شهروندان، تا حدود زیادی، می‌تواند از پیشروی ابتلا به اعتیاد در جامعه بکاهد.
وی طرح درمان‌یار خانوادگی را برنامه‌ای برای تحقق همین هدف ذکر کرد و گفت: با توجه به اینکه دیده شده بود معتادان در جمع کسانی که با آنها احساس ارتباط نزدیک‌تری دارد پاکی‌اش ماندگارتر می‌شود بنا بر این بحث مشارکت خانواده در فرایند درمان، به طور جدی مطرح و طرح یاد شده توسط کارشناسان بهزیستی، طراحی و اجرا گردید.
وی با یادآوری اینکه آیتم‌هایی که برای اجرای این طرح در نظر گرفته شده بود همدلی، وسوسه و خودآگاهی بود گفت: اجرای طرح و ارزیابی نتایج نشان داد که پس از اجرای طرح، اقدامات خانواده برای محافظت بیمار در مقابل وسوسه، رفتارهای محافظتی بیمار در مقابل وسوسه، رفتارهای همدلانه خانواده، همکاری بیمار در جریان درمان، کنترل هیجانات و رفتارها، مثبت شدن رفتارها و احساسات اعضای خانواده در قبال بیمار، اصلاح عادات و خودآگاهی بیمار، همگی نتایج مثبت داشتند.
وی یادآور شد: در این طرح ۳۵ روان‌شناس در یک کارگاه آموزشی، مواردی را که باید به اعضای خانواده آموزش می‌دادند فراگرفتند و سپس این موارد را به ۲۵۰ خانواده که بیمار ترک کرده داشتند آموزش دادند.
صدر گفت: پرسشنامه‌ای که برای این طرح در نظر گرفته شده بود در طی سی جلسه‌ی تخصصی با شرکت کارشناسان بهزیستی و روان‌شناسان، نهایی شد و طی سه مرحله که قبل از آموزش، در حین آموزش و بعد از آموزش می‌باشد از فرد آموزش دیده، بیمار پاک شده و روان‌شناس پرسیده شد.
وی تأکید کرد: تأثیر خانواده در درمان اعتیاد، قابل تردید نیست و این موضوع توسط تست‌ها و آزمایشات روان شناسی متعددی به اثبات رسیده است.
