سعید صفارائی
اشاره:
صنعت ایران در سال‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری زیر فشار همزمان خاموشی‌های مکرر برق و افزایش افسارگسیخته هزینه‌های انرژی قرار گرفته است. کارخانه‌ها در حالی مجبورند برنامه تولید خود را مدام متوقف و دوباره راه‌اندازی کنند که هزینه‌های برق صنعتی در برخی بخش‌ها بیش از ۱۰۰ درصد رشد کرده است.
این وضعیت نه‌تنها سودآوری را کاهش داده بلکه استمرار تولید و حفظ تعهدات داخلی و صادراتی را نیز با تهدید جدی روبه‌رو کرده است. در چنین شرایطی، برخی فعالان صنعتی نیشابور تلاش کرده‌اند با ورود به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، راهی تازه برای عبور از بحران بیابند؛ مسیری که شاید آینده صنعت ایران را نیز دگرگون کند.

محسن میری مدیر عالی شرکت شیرجوشان خراسان، شیروان سوله، عطار پلیمر، بهنوش بینالود و فیروز دانه شرق درباره شرایط دشوار کارخانه‌ها به خاطر قطعی‌های برق می‌گوید: پیش‌تر در هفته سه روز برق کارخانه‌ها قطع می‌شد، اما از این هفته قطعی‌ها به دو روز کاهش یافته است با این حال همین دو روز هم مدیریت تولید را دشوار کرده و کارخانه‌ها ناچارند برای ادامه فعالیت از دیزل ژنراتور استفاده کنند؛ آن‌هم در شرایطی که تأمین سوخت برای این دستگاه‌ها به مشکل تازه‌ای بدل شده است.

قبض‌های سنگین و جریمه‌های سنگین‌تر
وی با اشاره به هزینه‌های سرسام‌آور انرژی اظهار کرد: قبض برق کارخانه‌ها چند برابر شده و اگر در مهلت پنج روزه پرداخت نشود، روز ششم برق را قطع می‌کنند. علاوه بر آن، جریمه‌ای ۴۰ درصدی روی قبض بعدی لحاظ می‌شود.
او با ارائه نمونه‌ای مشخص می‌گوید: برای شرکتی قبض ۴۰۰ میلیون تومانی صادر شده که در صورت عدم پرداخت در موعد مقرر، باید نزدیک به ۱۶۰ میلیون تومان جریمه بپردازد.

هزینه‌های پنهان در قبوض
به گفته وی قبض‌های برق ماهانه شامل بندهایی تازه با عنوان ترانزیت و راکتیو شده است. ترانزیت همان هزینه انتقال برق از نیروگاه تا درِ کارخانه است که براساس ضریب محاسبه می‌شود.
مثلاً اگر هزینه برق یک کارخانه ۲۰ میلیون تومان باشد، باید حدود ۴۰ میلیون تومان هم بابت ترانزیت بپردازد.
او افزود: از سوی دیگر، هزینه راکتیو هم بدون اطلاع قبلی چهار برابر شده و در قبض اخیر فقط برای کارخانه من، ۱۵۹ میلیون تومان محاسبه شده است.

جهش هزینه‌ها و فشار بر تولید
وی در ادامه گفت: مقایسه اعداد نشان می‌دهد فشار هزینه‌ها به شکلی تصاعدی در حال افزایش است، سال گذشته قبض برق کارخانه حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان بود، امسال ابتدا به ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان رسید، اما قبض این ماه ناگهان به ۴۵۰ میلیون تومان افزایش یافته است.
او تأکید کرد که در چنین شرایطی تنها راهکار افزایش قیمت محصول نهایی است، اما بازار کشش ندارد و با هر افزایش قیمت، فروش کاهش می‌یابد و این روند در نهایت چرخ تولید را کند کرده و باعث تعدیل نیرو می‌شود.

زنگ خطر تعدیل نیرو و کوچک شدن سفره معیشت
وی افزود: در چند ماه گذشته، حدود ۵۰۰ نفر در شهرک صنعتی خیام تعدیل نیرو شده‌اند و پیش‌بینی‌ها حاکی است اگر شرایط فعلی ادامه یابد، تا پایان سال این رقم به بیش از هزار نفر خواهد رسید.

نیروگاه خورشیدی؛ رؤیای دور از دسترس
میری گفت: یکی از راهکارهایی که مطرح می‌شود، راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی است. اما به گفته تولیدکنندگان، هزینه سرمایه‌گذاری در این بخش بسیار بالاست.
برای تأمین هر کیلووات برق خورشیدی باید ۳۵ میلیون تومان هزینه کرد یعنی برای یک مگاوات حدود ۳۵ میلیارد تومان سرمایه نیاز است؛ تازه این مقدار برق هم فقط پنج تا شش ساعت در روز جواب می‌دهد.
او تأکید کرد: این طرح شاید برای شرکت‌های بزرگ مقرون به صرفه باشد، اما برای کارخانه‌های کوچک و متوسط امکان‌پذیر نیست.

کنسرسیوم نیمه‌جان
وی اظهار کرد: شرکت شهرک صنعتی خیام طرحی برای ایجاد کنسرسیوم نیروگاه خورشیدی تجمیعی ارائه کرده، اما تاکنون استقبال چندانی از آن نشده است. دولت هم در بخشنامه‌ای کارخانه‌ها را موظف کرده تا ۸۰ درصد برق مصرفی‌شان را از نیروگاه‌های خورشیدی تأمین و به شبکه تزریق کنند، موضوعی که برای ۳۰۰ شرکت خرد و کوچک از مجموع ۳۵۰ شرکت مستقر در این شهرک عملاً غیرممکن است.

هشدار
وی خاطرنشان کرد: فشار ناشی از قطعی برق، هزینه‌های نجومی قبض‌ها و ناتوانی در سرمایه‌گذاری برای تولید انرژی جایگزین، صنعت نیشابور را به نقطه بحرانی رسانده است.
وی گفت: تولیدکننده یک بخش از این زنجیره است اما آسیب قطع برق در زنجیره پخش و فروش به طور مستقیم متوجه کارخانه تولید کننده است و کاهش ۳۰ درصدی فروش در ماه‌های اخیر نمونه‌ای از پیامدهای مستقیم این وضعیت است؛ پیامدی که می‌تواند در صورت ادامه منجر به تعطیلی واحدهای بیشتری می‌شود.

قطع برق درست در ساعات تولید
حسن جلائی مرادزاده بنیان‌گذار لوازم خانگی کلور و رئیس خانه صنعت و معدن نیشابور نیز با اشاره به اینکه یکی از جدی‌ترین مشکلات امروز صنعت، قطعی‌های مکرر برق است می‌گوید: دو تا سه روز در هفته، درست در ساعات تولید با خاموشی مواجه می‌شویم. بخشی از این قطعی‌ها برنامه‌ریزی‌شده است، اما بخش بزرگی هم ناگهانی رخ می‌دهد و همین، بیشترین آسیب را به خطوط تولید می‌زند؛ توقف ناگهانی دستگاه‌ها، افزایش ضایعات و فشار مضاعف بر نیروی انسانی.
وی افزود: در کنار این، هزینه برق صنعتی طی سال‌های اخیر رشد بی‌سابقه ای داشته است و در برخی بخش‌ها، افزایش بیش از ۱۰۰ درصدی را تجربه کرده‌ایم. بخشی ناشی از تغییر تعرفه‌ها و بخشی دیگر ناشی از هزینه‌های جانبی مثل جریمه‌های پیک‌بار، ترانزیت و دی‌اکتیو است. این شرایط مدیریت هزینه‌ها را بسیار دشوار کرده و ادامه تولید را با چالش‌های سنگین همراه ساخته است.

ژنراتور پشتیبان راه‌حلی غیرپایدار
وی در ادامه اظهار کرد: برای عبور از این بحران، ناچار به استفاده از ژنراتورهای پشتیبان شدیم. هرچند این راه‌حل به دلیل هزینه بالای سوخت و نگهداری نمی‌تواند پایدار باشد، اما در مقاطع بحرانی جلوی توقف کامل خطوط را گرفته است. در کنار آن، با تغییر برنامه‌ریزی شیفت‌ها و اولویت‌بندی تولید، تلاش کرده‌ایم تعهدات اصلی به مشتریان داخلی و صادراتی حفظ شود. با وجود این، خاموشی‌ها همچنان کیفیت و زمان‌بندی تولید را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.

سرمایه‌گذاری پایدار در انرژی خورشیدی
جلائی با بیان اینکه ما باور داریم صنعت باید بخشی از بار ناترازی انرژی کشور را خود بر دوش بکشد اظهار کرد: بر این اساس نیروگاه خورشیدی ۵/۱ مگاواتی کلور را راه‌اندازی کردیم. در این پروژه، ۲۳۹۵ پنل مونوکریستال در مساحتی به وسعت ۹۰۰۰ متر مربع بر روی سقف کارخانه نصب شده‌اند. راندمان سیستم بیش از ۸۲ درصد است و سالانه حدود ۲/۲ میلیون کیلووات ‌ساعت برق تولید می‌شود؛ معادل جلوگیری از مصرف ۶۰۰ هزار لیتر سوخت فسیلی. با توجه به این که مصرف در لحظه ی کارخانه ۲/۱ مگاوات می باشد، تولید برق این نیروگاه، ۲۵% بیشتر از نیاز مصرف کارخانه می باشد که دقیقاً با ساعات اوج مصرف هم‌زمان است؛ یعنی همان زمانی که هم ما بیشترین نیاز را داریم و هم شبکه سراسری در بیشترین فشار قرار دارد.
وی گفت: در همین خصوص در کارخانه ی ایران شرق نیشابور هم پروژه ایجاد نیروگاه خورشیدی سقفی با ظرفیت ۱ مگاواتی را طراحی کردیم. همین طور در مجموعه ی دیگر خود، پگاه شعله ی خراسان در شهرک صنعتی توس مشهد، هم نیروگاه خورشیدی ۱ مگاواتی دیگری را تا پایان تابستان به شبکه توزیع انشالله متصل خواهیم ساخت.

طرح‌های توسعه‌ای
رئیس خانه صنعت و معدن نیشابور گفت: راه ما در همین‌جا متوقف نمی‌شود و پروژه‌های بعدی در حال اجرا هستند مانند: نیروگاه ۱۵ مگاواتی ساحل برج که تا پایان سال ۱۴۰۴ وارد مدار می‌شود؛ نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی روح‌آباد نیشابور که در تابستان ۱۴۰۵ به بهره‌برداری خواهد رسید و نیروگاه ۱۳۵ مگاواتی که در تابستان ۱۴۰۶ به شبکه متصل خواهد شد. این طرح‌ها نه ‌فقط برای تأمین برق مجموعه های صنعتی، بلکه برای کمک به کل صنعت استان طراحی شده‌اند تا نیشابور در مسیر تبدیل‌شدن به قطب انرژی خورشیدی کشور قرار گیرد.

نگاه ملی و مسئولیت اجتماعی
وی گفت: برای ما سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نه تنها یک انتخاب اقتصادی نیست بلکه بخشی از مسئولیت اجتماعی ما و پاسخی به نیاز ملی برای حفظ محیط زیست و کاهش ناترازی انرژی است. صنعتگر نمی‌تواند فقط به تولید فکر کند و نسبت به آینده کشور بی‌تفاوت باشد. اگر هر واحد صنعتی بخشی از برق خود را از انرژی تجدیدپذیر تأمین کند، هم امنیت انرژی ایران تقویت می‌شود و هم زمین از آلودگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی در امان خواهد ماند. این همان رسالتی است که ما در کلور، ایران شرق و پگاه شعله خراسان برای خود تعریف کرده‌ایم؛ رسالتی که از دل تجربه کارآفرینی برآمده و با نگاه ملی و اجتماعی ادامه خواهد یافت.
انتظار از مدیران دولتی
جلائی اظهار کرد: باور ما این است که بخش خصوصی باید پیش‌ قدم اجرای چنین پروژه‌ هایی باشد، اما در عین حال انتظار می‌رود مدیران دولتی با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و ایجاد فرصت‌های مناسب تسهیلاتی از این حرکت‌ ها حمایت کنند. به‌ویژه در حوزه احداث نیروگاه ‌های خورشیدی و انرژی ‌های تجدیدپذیر، یکی از دغدغه‌های اصلی بخش خصوصی این است که با وجود سرمایه‌گذاری سنگین و نقش‌آفرینی در کاهش ناترازی انرژی، دست‌ کم از معضل قطعی‌ های مکرر برق مستثنی شوند. چنین حمایتی، علاوه بر ایجاد انگیزه بیشتر برای ورود فعالان اقتصادی به این عرصه، مسیر تولید و کارآفرینی را نیز با قدرت بیشتری ادامه ‌دار خواهد کرد.
در این صورت است که با هم ‌افزایی میان دولت و بخش خصوصی، پروژه‌های ملی در حوزه انرژی‌های نوین می‌توانند همسو با توسعه پایدار کشور پیش بروند.

مشکل تامین گازوئیل برای ژنراتور
در ادامه به سراغ مسعود سعیدی مدیرعامل شرکت سیمرغ داروی عطار رفتیم.
او با اشاره به مشکلات ناشی از قطعی برق گفت: قطعی برق باعث شده بعضی از دستگاه هایمان بسوزد و یک بار هم باعث شد روند تولید یک دارو مختل و داروها خراب شود و علاوه بر این‌ها دستگاه های حساس که محافظ نداشتند صدمه دیده اند.
وی افزود: تا قبل از اینکه ژنراتور تهیه کنیم اگر برق می‌رفت کارمندان مجبور بودند کار را تعطیل کنند و این موارد هم به ما و هم به نیروها خسارت وارد می‌کرد.
وی در ادامه می‌گوید: با وجود خرید ژنراتور باز هم قطع و وصلی برق را داریم و علاوه بر آن ممکن است به مشکل تامین گازوئیل هم برخورد کنیم البته تا الان که به این مورد بر نخورده ایم اما نشانه هایش پیدا شده بود که از نظر گازوئیل هم ممکن است به مشکل بخوریم.
مسعود سعیدی با اشاره به هزینه قبض برق افزود: برق مصرفی ما تقریبا ۳۰۰ کیلو وات در روز است و هزینه های قبض های برق افزایش پیدا کرده است و درصد آن را دقیق نمی‌دانم اما برای ما تغییراتش زیاد بود.

جمعه جایگزین روزهای تعطیل
وی با اشاره هزینه ترانزیت که باید پرداخت شود گفت: اطلاع دقیق در مورد هزینه های ترانزیت ندارم اما می‌دانم که‌در یک مقطعی آنقدر مبلغ زیاد شد که پرداخت آن بسیار مشکل شد اما بعد پایین آمد و ظاهرا حالا به اندازه همان تورم ۳۰ یا ۴۰درصد افزایش پیدا می‌کند.
سعیدی با اشاره به تعدیل نیرو به خاطر قطعی برق افزود: خوشبختانه با خرید ژنراتوری که سال گذشته پیش بینی کرده ایم تا حدودی کمک کرده که کامل کار کنیم و یک روز قطعی را کار نمی‌کنیم و به جایش روز جمعه کار می‌کنیم.

کاهش ۹۰ درصدی بار شبکه برق
علی‌اکبر شکیبا مدیرعامل شرکت شهرک صنعتی خیام گفت: طبق دستورالعمل جدید شرکت برق، از این هفته بار شبکه توزیع برق در این شهرک صنعتی ۲ روز در هفته، روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه، ۹۰ درصد کاهش می‌یابد.
به گفته او، در این روزها کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی فقط می‌توانند از ۱۰ درصد ظرفیت برقی که برایشان تعریف شده استفاده کنند.
شکیبا اظهار کرد: با چنین محدودیتی، عملاً فعالیت واحدهای صنعتی متوقف می‌شود.
او یادآور شد که پیش از این، کاهش بار شبکه برق در شهرک صنعتی خیام سه روز در هفته اعمال می‌شد و جمعه‌ها نیز به صورت یک هفته در میان شامل این محدودیت می‌شد.

راهکارهای موقت صنایع
وی افزود: برخی شرکت‌ها مانند کلور، نیک‌گستر، سایواگستر و پالود شرق‌صنعت با نصب پنل‌های خورشیدی تلاش کرده‌اند بخشی از نیاز خود را جبران کنند. همچنین بسیاری از واحدهای بزرگ نظیر لیفود، ساحل‌برج، روغن طلایی و کارتن موسوی از دیزل‌ژنراتور استفاده می‌کنند، اما این واحدها نیز با مشکل جدی در تأمین گازوئیل روبه‌رو هستند.

وضعیت فعلی شهرک صنعتی
به گفته مدیرعامل شرکت شهرک صنعتی خیام در حال حاضر از مجموع ۳۵۰ شرکت مستقر در شهرک صنعتی خیام، حدود ۳۰ واحد غیرفعال هستند.
او تأکید کرد: تداوم قطعی و محدودیت برق، شرایط فعالیت صنایع فعال را نیز با تهدید جدی روبه‌رو کرده است.

کلام آخر
داستان مجموعه‌های صنعتی شهرک صنعتی خیام نشان می‌دهد که راه برون‌رفت از بحران انرژی، تنها در انتظار سیاست‌های دولتی ماندن نیست؛ بلکه بخش خصوصی می‌تواند با جسارت، ابتکار و سرمایه‌گذاری بلندمدت، نقشی تعیین‌کننده در امنیت انرژی کشور ایفا کند.
اگر این نگاه با حمایت هدفمند دولت همراه شود، نیشابور و خراسان رضوی می‌توانند به الگویی ملی در توسعه انرژی خورشیدی بدل شوند؛ الگویی که نه‌فقط تولیدکنندگان بلکه نسل‌های آینده نیز از ثمرات آن بهره‌مند خواهند شد.