محسن بکاییان
کارشناس منابع آب

هر سال در روز ۱۶ اکتبر (۲۴ مهر ماه) ، جهان روزی را گرامی می‌دارد که فراتر از یک تاریخ در تقویم است؛ روز جهانی غذا.
روزی برای اندیشیدن به این واقعیت که غذا تنها حاصل زمین نیست، بلکه نتیجه‌ی هماهنگی میان خاک، آب، هوا و انسان است. امسال نیز این روز با شعارهایی درباره‌ی پایداری، عدالت غذایی و حفاظت از منابع طبیعی همراه است، اما در پسِ این شعارها، پرسش‌های جدی‌تری درباره‌ی آینده‌ی غذا و آب نهفته است.
غذا و آب دو نیاز بنیادی بشرند و به طرز شگفت‌انگیزی به هم گره خورده‌اند. برای تولید هر کیلوگرم برنج، حدود ۲۵۰۰ لیتر آب نیاز است؛ برای یک کیلو گوشت گاو حتی بیش از ۱۵ هزار لیتر.این مفهوم نشان می‌دهد که هر انتخاب غذایی ما، اثری پنهان بر منابع آبی جهان دارد. درک این ارتباط به ما کمک می‌کند تا بدانیم پایداری آب تنها با بستن شیر آب هنگام شستن ظرف‌ها به دست نمی‌آید، بلکه با انتخاب آگاهانه‌ی هر لقمه غذا نیز رقم می‌خورد.
اگر خوب بیندیشیم، درمی‌یابیم که هر لقمه غذا در واقع حاصل رودها، باران‌ها و سفره‌های زیرزمینی است.
اما در دهه‌های اخیر، روند مصرف بی‌رویه‌ی منابع آبی و تغییرات اقلیمی، زنگ خطر را به صدا درآورده است. بیش از ۷۰ درصد آب شیرین جهان در کشاورزی مصرف می‌شود و بخش بزرگی از آن به دلیل روش‌های سنتی آبیاری، تبخیر و هدررفت از بین می‌رود. در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، سطح آب‌های زیرزمینی به سرعت در حال کاهش است و دریاچه‌ها و تالاب‌ها خشکیده‌اند. این واقعیت تلخ نه تنها کشاورزی را تهدید می‌کند، بلکه امنیت غذایی و حتی صلح اجتماعی را نیز به خطر می‌اندازد. تصور کنید که در آینده‌ای نه‌چندان دور، آب از نفت باارزش‌تر شود و درگیری‌ها بر سر دسترسی به منابع آبی بالا بگیرد؛ تصویری که متأسفانه دیگر تنها در فیلم‌های علمی‌تخیلی دیده نمی‌شود.
با این حال، در کنار بیم‌ها، امیدها نیز زنده‌اند. فناوری‌های نوین و آگاهی فزاینده‌ی مردم درباره‌ی مصرف پایدار، روزنه‌هایی از آینده‌ای روشن‌تر را نشان می‌دهد. آبیاری قطره‌ای، کشت گیاهان مقاوم به خشکی، استفاده از پساب تصفیه‌شده در کشاورزی، و اصلاح الگوهای غذایی (مانند کاهش مصرف گوشت قرمز و افزایش مصرف حبوبات) می‌تواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد. همچنین در بسیاری از کشورها، کشاورزان جوان به شیوه‌های هوشمندانه و دیجیتال‌محور روی آورده‌اند؛ از سنجش رطوبت خاک با حسگرها گرفته تا تحلیل داده‌های ماهواره‌ای برای تعیین دقیق زمان آبیاری.
در سطح جهانی نیز حرکت‌هایی برای همبستگی بیشتر میان کشورها در مدیریت آب و غذا شکل گرفته است. نهادهایی چون سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) تلاش می‌کنند تا کشورها را به سوی سیاست‌های منصفانه و پایدار هدایت کنند. امروز دیگر روشن است که امنیت غذایی یک ملت، بی‌ارتباط با امنیت آبی ملت‌های دیگر نیست. رودها، دریاچه‌ها و حتی ابرها مرز نمی‌شناسند؛ پس چاره‌ای جز همکاری جهانی وجود ندارد.
در کنار دولت‌ها، نقش مردم نیز انکارناپذیر است. هر یک از ما می‌توانیم با انتخاب‌های کوچک روزمره سهمی در آینده‌ای پایدار داشته باشیم؛ از خرید محصولات بومی و کم‌آب‌بر گرفته تا پرهیز از اسراف غذا. چرا که اگر بدانیم که دور ریختن تنها یک وعده برنج یعنی هدر دادن هزاران لیتر آب، شاید در مصرف محتاط‌تر شویم.
روز جهانی غذا فرصتی است برای بازاندیشی در عادت‌ها و ارزش‌هایمان. آینده‌ی تغذیه بشر نه فقط به علم و فناوری، بلکه به وجدان جمعی ما وابسته است. هنوز می‌توان امیدوار بود که با درایت و همکاری، زمین و منابع آبی‌اش را از بحران نجات دهیم. شاید روزی فرا رسد که در این روز جهانی، به جای هشدار درباره‌ی کمبودها، برای بازگشت به تعادل میان انسان و طبیعت جشن بگیریم.