یحیی شکفته / سلام به همه همراهان در ادامه سیر و سیاحت بر فراز محلات نیشابور تا آنجا پرداختیم که از ابتدای کوچه ی شیردار و تقاطع با فردوسی جنوبی یا همان خیابان خاکی قبل در هردو طرف کوچه به معرفی بناها و مغازه ها و آدم‌هایش رسیدیم به اواسط کوچه و بعد از معرفی گاراژ امیران در روبه‌رو خواربارفروشی مرحوم محمدحصاری را نبش درب کوچکتر کارخانه ی زهدی ها داشتیم ملک حاجی علمدار و بعد تر کاظم زاده و پاره ایی وقت هم خیاط .. اینجا بوده که همکنون یخچال سازی وفروش لوازم خانگی دسته دوم هست ؛ با ضربه های منظم چکش بر سنگدان مغازه آهنگری حاجی اخروی و همکاری فرزندانش قاسم و محمد و تلاش برای امرار معاش شان ستودنی است در این میان از حاجی جلال آبادی و حاج عزیزالله هلالیان باید به نیکی یاد کنیم.
بوی کباب خوشمزه که به مشام می‌رسد از لقمه های لذید استاد حاج غلامرضا اکبر آبادی بی اختیار آب از دهان هر گرسنه ای براه می افتد
و چه لذیذ بوده طعم کبابها و ریحون و گوجه های سیخی ؛ در کنار اینها کوزه فروشی و قلک فروشی و کندو فروشی سنگی حسن‌داشگر ؛ راستی برادران ضعیفی نیز در انتهایی ترین موقعیت مغازه علافی داشتند.
هر چه به انتهای دیوار کارخانه زهدی نزدیک می‌شویم به خاطرات دو کاروانسرای بزرگ نیشابور در این منطقه نزدیک می‌شویم و از بابت آشنایی با کاروانسرا می‌توان بیان داشت که در قدیمتر ها به مسافرخانه‌ها یا مهمان‌خانه‌هایی که در فضای بزرگ برای راحتی کاروانها هستند گفته می‌شد و اغلب در این نوع مهمان‌خانه‌ها که حیاطی بزرگ دارند، مسافران برای شب توقف می‌کنند. به کاروانسرای بزرگ، تیم می‌گویند. «تیم» یا «کاروانسرای بزرگ» بزرگ‌ترین نوع ساختمان‌های اسلامی است.
و قطعا کاروانسراهای کوچکتر را تیمچه نام می‌بردند
غالبا کارکرد کاروانسرا به این اشاره دارد که کاروان را در خود جای می‌دهد و پلان آن معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، معمولاً ساده و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده‌است. یک دالان با طاق قوسی که مابین ورودی و حیاط داخلی قرار گرفته‌است، فضای کافی را برای جا دادن حیوانات بارکش فراهم ساخته‌است. بر روی سکوی برآمده‌ای که در پیرامون این حیاط قرار گرفته‌است، طاقگان‌هایی واقع شده‌اند که نمای داخلی را مفصل بندی می‌کنند. در پشت آنها حجره‌های کوچکی برای منزل دادن مسافران ساخته شده‌است. در کاروانسراهای دو طبقه، از حجره‌های پایینی برای انبار کردن کالاها و از حجره‌های بالایی برای منزل دادن مسافران استفاده می‌شد.پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را می‌توان دوره صفویه دانست. در این دوران بود که شاه عباس یکم با توجه به تدبر خود، تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم نمود و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها می‌دانست. پژوهشگران همین موضوع را یکی از دلایل اشتهار بیشتر کاروانسراها به کاروانسرای شاه عباسی می‌دانند. هر چند ممکن است چندی از کاروانسراهای بازسازی شده کاروانسراهای پیش از صفویه باشد بسیاری از محققان و صاحب نظران معماری، کاروانسراهای ایران را مهم‌ترین نشانه پیروزی و موفقیت معماری ایران به‌شمار آوردند و استادکاران ایرانی را در ایجاد این‌گونه بناها مبتکر و پیشقدم دانسته‌اند.کاروانسراهای نیشابور نیز ، علاوه بر ارزش هنری، از دیدگاه مسائل اجتماعی نیز حایز اهمیت فراوانی بوده و شایسته توجهات بوده که متاسفانه غیر از یکی دو تا باقی همه آنها با بی مهری مسولان تخریب و جز نامی از آنها یادی نمانده حتی تصاویری نیز برای تداعی یافت نکردم من چرا که طی قرون سپری شده، کاروانسراهای درون‌شهری و برون‌شهری که بارانداز و استراحتگاه کاروانها و کاروانیان اقصی نقاط معمور آن روزگاران به‌شمار می‌آمدند و محل تعاطی و تعامل اندیشه‌ها و تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف بودند، و بی تردید، این تماس و تلاقی انسان‌ها و اندیشه‌های گوناگون، تأثیری شگرف بر زندگی مردم این مرز و بوم کهنسال داشته‌است.همزمان با صنعتی‌شدن و بهره‌مندی از وسایل نقلیه و ترابرهای موتوری، کاروانسراها رونق آغازین خود را از دست داده و در اثر خالی و متروکه ماندن، رو به ویرانی نهاده‌اند و شماری دیگر نیز تغییر کاربری داده و به پاساژ، پارکینگ، انبار و فروشگاه تغییر کاربری داده اند که در اینجا کاروانسرای روبروی ما همانا الان از املاک حاجی رستگار است و متاسفانه هیج اطلاعاتی برای پیشینه و نام آن من کسب نکردم و فقط همین قدر محلی ها اذعان دارند که اینجا دیوار به‌‌دیوار گورستان قدیمی شهر بوده و غالبا با توجه به مجاورت در روبروی کاروانسرای شیردار معمولا از اهمیت خاصی برخوردار نبوده و با توجه به فرصت اندک برای نگارش ادامه ماجراهای این گذر تاریخی و قدیمی را به فرصت بعد موکول خواهیم کرد. پس تا فرصت بعدی و شناخت کامل کاروانسرای شیردار شما را به خدای بزرگ می سپارم.منتظر ارسال نظرات ؛ انتقادات و پیشنهادات شما خوبان به آدرس الکترونیکی و در بستر اپلیکیشن اینستاگرام هستم آدرس من yahya_shekofteh@
